Hugo Duchateau (1938 – )

“Research Group” was de naam van een groep Limburgse kunstenaars rond het Hoger Instituut voor Visuele Communicatie en Industriële Vormgeving van Genk. Naast o.a. de keramist Piet Stockmans, was Hugo Duchateau een van de stichtende leden (1967). Vernieuwing en experiment stonden hoog in het vaandel. De lading die door deze vlag gedekt wordt, bestaat erin dat we Hugo Duchateau als een zeer belangrijk vertegenwoordiger van de fundamentele schilderkunst mogen beschouwen. Zijn oeuvre leent er zich daarenboven goed toe om deze kunststroming door te lichten. Men zou een deel van het vroegere oeuvre van Duchateau ook gemakkelijk kunnen onderbrengen bij het “hyperrealisme”. Hierin toont hij ons niet de dagelijkse werkelijkheid om ons heen, maar de hyperrealiteit van de schilderkunst zelf. Zeer realistisch behandelt hij de vraag: “hoe komt een schilderij tot stand? Hoe is het gemaakt? Wat zijn de kenmerken van wat men het “picturale” noemt, de gevolgen van de eigenheid van tot verf verwerkte pigmenten?” Zijn antwoorden zijn dan nauwkeurige realistische geschilderde werken waarin de kleur op de korrel genomen wordt en het effect van de materie getoond wordt. Ook het “grafische” hield hem bezig, nl. het cultuurverschijnsel dat de mens een verlengstuk hanteerde onder de vorm van een griffel, om beelden te tekenen en nadien om taal te schrijven. Zijn werk is een reflectie op de twee noodzakelijke middelen uit de materiële cultuur om blijvende communicatie (scripta manent, “die tekent of schrijft, blijft”) te realiseren: de drager (papier, doek) en de werktuigen om tekens aan te brengen (potlood, penseel, borstel). Hugo Duchateau schilderde het schilderen en tekende het tekenen vanuit de verwondering over de mens als werktuigbouwer, versterking van de vernuftige handige hand.

Op een bepaald ogenblik verkiest Hugo Duchateau de werktuigen niet meer te schilderen, maar de reële voorwerpen te gebruiken. Van dan af wordt hij een conceptueel kunstenaar, die eerst de objectkunst beoefent en nadien ook installaties bouwt. Het eerste mooie voorbeeld hiervan is zijn “borstelproject” (1974), series echte borstels die echter, genietend van hun vrijheid, allerlei vormen aannemen. Zijn installatie van 1988 in het Museum voor Hedendaagse Kunst Gent met een grote cirkel vol potloodscherpsel was daar tevens een imposant voorbeeld van. Voor zijn conceptuele werken zijn de ladders en bijlen in relatie tot de boom veel betekenend. De boom kan maar gehakt worden door een beschaafde boomtak die dienst doet als handgreep. De ladder is een geciviliseerde boom. Een mooi voorbeeld hiervan is het door museumbezoekers niet te vermijden werk in het Muhka, nl. de ladder in de lift. A

ls fundamentele schilder heeft Duchateau dus het schilderen zelf in zijn materialiteit en procesmatigheid als onderwerp gekozen. In aanvang had hij als hyperrealist alles volledig onder controle op een virtuoze wijze: een uit de borstel weggelopen lijn was een berekende afwijking. In de jaren tachtig schildert hij met volle geweld. Zijn werken blijven echter in volledige overeenstemming met zijn temperament. Het is alsof ze het ritme van de slagaders volgen: emotioneel maar beheerst, wenken maar geen kreten. Sporen in de verf met de losse spatel, maar sporen die weten waarheen, die een avontuurlijk reisplan volgen. In de jaren negentig laat Duchateau de verf de vrije loop. In de verhouding tussen orde en wanorde, toeval en noodzaak, die de twee polen zijn waardoor een spanning in het schilderij opgebouwd wordt, heeft het vrije de overhand genomen. Hugo Duchateau beheerst de schilderkunst immers zo door en door dat hij haar de volledige vrijheid kan geven.

Dit alles neemt niet weg dat de fundamenten van de schilderkunst moeilijk te vatten zijn, vermoedelijk omdat ze niet bestaan. Zoeken is hier belangrijker dan vinden. Het wordt dus een spel met de mogelijkheid van wat vermoedelijk een fundament zou kunnen zijn. Zonder deze speelsheid wordt het een fundamentalisme.

© 2012, Willem Elias. All rights reserved. On republishing this article you must provide a link to the original article on www.belgischekunst.be.